Alfred Hitchcock uchodzi za jednego z najwybitniejszych reżyserów w historii kina. W swojej bogatej filmografii stworzył wiele arcydzieł, które na trwałe wpisały się do kanonu światowej kinematografii. Jednym z jego najsłynniejszych obrazów jest Psychosis, czyli Psychoza z 1960 roku. Ten czarno-biały thriller psychologiczny wstrząsnął publicznością i krytyką, wprowadzając zupełnie nową jakość do gatunku horroru. Dzieło Hitchcocka zachwyca innowacyjną reżyserią i mistrzowskim budowaniem napięcia, a także niezapomnianymi scenami, które na zawsze wryły się w pamięć widzów.
Geneza i motywy powstania Psychozy
Inspiracja powieścią Roberta Blocha
Psychoza powstała na podstawie powieści o tym samym tytule autorstwa Roberta Blocha. Książka ukazała się w 1959 roku i z miejsca zyskała status bestsellera. Skupiała się na postaci młodego mężczyzny o imieniu Norman Bates, prowadzącego samotnie motel gdzieś na uboczu i żyjącego w cieniu dominującej matki. Osadzenie akcji w typowo amerykańskim motelu przy kompletnie opuszczonej drodze stało się inspiracją dla Hitchcocka. Reżyser dostrzegł w powieści ogromny potencjał na przełomowy i przerażający film. Sięgnął więc po prawa do ekranizacji, aby przenieść historię Batesa na srebrny ekran.
Wyzwanie, by stworzyć nowoczesny thriller
Hitchcock zawsze lubił eksperymentować i szukać nowych sposobów na zszokowanie oraz przestraszenie widowni. W przypadku Psychozy pragnął stworzyć thriller psychologiczny, który odbiegałby od dotychczasowych schematów i konwencji gatunku. Chciał pokazać mordercę zupełnie innym okiem - nie jako potwora czy wybryk natury, ale jako zwyczajnego, a zarazem głęboko zaburzonego człowieka. Tym samym reżyser dążył do nadania horrorowi nowoczesnego, psychologicznego wymiaru. Stawiał też na budowanie napięcia i grozy poprzez sugestię, a nie dosłowność brutalnych scen. Było to spore wyzwanie jak na owe czasy.
Poszukiwanie odpowiedniej obsady aktorskiej
Kluczowym etapem przygotowań był wybór aktorów, którzy wcielą się w główne role. Hitchcock postawił na stosunkowo nieznane wówczas nazwiska. Główną bohaterkę Marion Crane zagrała Janet Leigh, zaś rolę Normana Batesa powierzono Anthony'emu Perkinsowi. Oboje aktorzy z miejsca sprawdzili się w swoich kreacjach, tworząc zapadające w pamięć postacie. Szczególnie Perkins swoją neurotyczną i intrygującą grą utkwił w umysłach widzów jako uosobienie zaburzonego, ale fascynującego mordercy. Obsada Psychozy okazała się strzałem w dziesiątkę i w znacznym stopniu przyczyniła się do sukcesu filmu.
Innowacyjna technika filmowania scen Psychozy
Czarnobiała estetyka dla wzmocnienia nastroju
Hitchcock zdecydował się nakręcić Psychozę w czerni i bieli, co jak na ową dekadę było już lekko archaiczne. Jednak w przypadku tego filmu, czarno-biała estetyka idealnie posłużyła oddaniu mrocznego klimatu. Pozwoliła też mocniej wyeksponować grę świateł i cieni, co znacząco wzmagało uczucie grozy i niepokoju. Rezygnacja z koloru sprawiła również, że bardziej sugestywne i przerażające stały się same sceny przemocy bez ukazywania krwi. Pod względem wizualnym Psychosis wyróżniał się więc na tle innych filmów i stanowił nową jakość w budowaniu nastroju.
Słynny prysznicowy moment - ujęcia i montaż
Jedną z najbardziej zapadających w pamięć scen Psychozy jest sequencja w łazience motelowej, gdy Marion Crane ginie od ciosów nożem pod prysznicem. Hitchcock nakręcił ją w niezwykle nowatorski sposób, nie pokazując dosłownie aktu zabójstwa. Zamiast tego posłużył się szybkim montażem ujęć noża, rąk mordercy i twarzy Marion. Towarzyszyły temu przeraźliwe piski skrzypiącego prysznica. Budowanie grozy poprzez szczegóły i aluzję było wówczas czymś zupełnie świeżym i przełomowym w kinie grozy.
Muzyka Bernarda Herrmanna budująca napięcie
Ogromny wkład w niepowtarzalny nastrój Psychozy miała muzyka skomponowana przez Bernarda Herrmanna. Jej głównym motywem był piskliwy dźwięk smyczków, który wpijał się w pamięć i wywoływał uczucie niepokoju już przy napisach początkowych. Muzyka Herrmanna geniusznie podkreślała rozwój akcji i napędzała narastające napięcie. Jej przenikliwość i dysonansowość radykalnie odbiegały od standardów filmowej partytury, tworząc nowy wymiar grozy.
Niepokój, tajemnica i zwroty akcji fabuły
Dwuznaczna postać Normana Batesa
Norman Bates grano na wielu płaszczyznach. Z jednej strony wydaje się nieśmiałym, ułomnym psychicznie młodzieńcem przytłoczonym toksyczną matką. Jednak stopniowo pęka jego maska niewinności i ujawnia się druga, zaburzona osobowość mordercy. Bates jawi się więc jako postać niejednoznaczna - wzbudzająca współczucie, ale i przerażenie. Jego rozdwojona psychika i ukryte oblicze stały się źródłem ogromnego niepokoju u widzów, budując napięcie między pozorem a prawdą.
Kontrowersyjne wątki seksualne jak na tamte czasy
Hitchcock sięgnął po motywy, które 60 lat temu uchodziły za tabu i wywołały spore kontrowersje. Już sama postać Marion - kobiety, która wdaje się w pozamałżeński romans i pada ofiarą tuż po stosunku intymnym - była bardzo odważna. Mocny podtekst seksualny miała też scena podglądactwa, a także sam Bates manifestujący zaburzenia osobowości na tle problemów z matką. Te wątki budziły skrajne uczucia, ale też zakorzeniały film głęboko w ludzkiej podświadomości.
Zaskakujące zakończenie i scena schodów
Zakończenie Psychozy przynosi szokujący zwrot akcji, ujawniając prawdziwą tożsamość mordercy. Gdy detektyw Arbogast wchodzi na strych, widzowie spodziewają się kolejnego ataku staruszki. Tymczasem z cienia wyłania się Norman Bates w przebraniu matki i zabija detektywa. Ta scena na schodach strychu, z zaskakującą zmianą ról, na zawsze zapadła w pamięć jako jeden z najbardziej zaskakujących momentów w historii kina.
Nowatorstwo w budowaniu napięcia i elementy grozy
Niepokojąca sceneria motelu Batesa
Miejsce akcji, czyli odizolowany motel Batesa, już samo w sobie emanowało grozą. Pustkowie, stary, ponury budynek, pokój zapełniony tchnącymi śmiercią ptakami wypchanymi przez Normana - wszystko to sprawiało wrażenie nawiedzonego domu. Sceneria motelu została bardzo sugestywnie wykreowana tak, by budzić u widza niepokój i poczucie, że to miejsce kryje straszne tajemnice. Lokacja stała się niemal drugoplanowym bohaterem filmu.
Gra świateł i cieni wzmagająca lęk
Innym nowatorskim chwytem było operowanie oświetleniem, które dodatkowo potęgowało uczucie zagrożenia i rosnącej paranoi. Sceny w pokoju motelowym Marion czy na schodach na strychu mają mistrzowsko rozplanowaną grę cieni rzucanych z ukosa. Twarz Normana ukryta w mroku, gdy obserwuje Marion przez dziurkę w ścianie, to kolejny przykład genialnego wykorzystania kontrastu jasności i ciemności. Te zabiegi wzmagały u widza poczucie nieuchronnie zbliżającego się horroru.
Przerażająca muzyka i odgłosy
Ogromną rolę w podsycaniu napięcia odgrywała muzyka Bernarda Hermanna i odgłosy dobrane do poszczególnych scen. Przeszywające piski smyczków, krzyki ptaków czy wreszcie zgrzyt noża tnącego pod prysznicem - te elementy audialne działały na podświadomość, wywołując gęsią skórkę i uczucie zagrożenia. Hitchcock operował dźwiękiem niczym instrumentem, by wzmagać niepokój widza aż do granic wytrzymałości.
Kultowy status i wpływ Psychozy na gatunek horroru
Chwytliwa i intrygująca zagadka kryminalna
Psychoza oprócz horroru zawierała też element detektywistycznej zagadki, co przyciągnęło szeroką publiczność. Fabuła prowadziła widza zupełnie innym tropem, by w finale zaskoczyć go rozwiązaniem. Samo śledztwo w sprawie zniknięcia Marion i poszukiwanie jej ciała stanowiło fascynującą intrygę kryminalną, angażującą umysły. Ten wątek zręcznie przeplatał się z rosnącym napięciem typowym dla horroru.
Archetyp mordercy psychopaty w kinie
Postać Normana Batesa i jego rozdwojona osobowość na trwałe wpisały się do popkultury, stając się pierwowzorem seryjnego mordercy psychopaty. Psychoza zdefiniowała ten archetyp zaburzonego umysłowo zabójcy o pozornie niewinnym obliczu. Bates zainspirował całą galerię późniejszych postaci w filmach i książkach - od morderców z serii Hannibal Lecter po Jamesa Gumba z Milczenia owiec. Jego cień widoczny jest w wielu thrillerach do dziś.
Inspiracja dla późniejszych reżyserów horrorów
Dzieło Hitchcocka wyznaczyło nowy standard w realizacji horrorów i miało ogromny wpływ na twórców późniejszych dekad. Reżyserzy tacy jak John Carpenter, Brian De Palma czy Milos Forman czerpali wzorce z Psychozy w zakresie budowania napięcia, ukazywania przemocy oraz operowania elementami dźwiękowymi. Film Hitchcocka to prawdziwe arcydzieło gatunku, które zdefiniowało kinową grozę na całe dziesięciolec
Psychosis jako arcydzieło grozy i fundamentalny thriller
Psychoza Alfreda Hitchcocka na zawsze odmieniła oblicze kina grozy, wprowadzając nowatorskie i przełomowe techniki budowania napięcia oraz przekraczając dotychczasowe tabu. Film ten stał się wzorcem dla całych pokoleń późniejszych twórców, a jego sceny i muzyka na stałe wpisały się do kanonu popkultury. Dzieło o Batesie pozostaje do dziś niedoścignionym arcydziełem, łączącym mistrzostwo reżyserii z głębią psychologicznej analizy postaci. Jest to thriller uniwersalny, ponadczasowy i porywający zarazem, dowód geniuszu Hitchcocka, który potrafił operować ludzkimi lękami jak żaden inny reżyser.
Tagi
Udostępnij artykuł
